Protezler çeşitli nedenlerle kaybedilen ya da eksik olan organın yerini tutması yahut eksikliğini gidermesi için vücut uzuvlarını taklit edecek şekilde üretilmiş yapay organlardır. Yaralanmalar, tümör cerrahileri, kangren, iltihap ve organların hasarı sonucu vücudun geri kalanının sağlığını korumak amacıyla hasar gören organ çıkartılır. Bu organın fonksiyonunu ve şeklini taklit eden protezler bu organdan geriye kalan vücut boşluğuna yardımcı materyaller ile takılır.

Protezler günümüze gelene kadar birçok değişime uğramışlardır. 15-20 yıl öncesinde kısıtlı hareket yeteneğine sahip protezler yaygın olarak kullanılmaktaydı. Bir kayış ile omuzdan sırta geçerek giyilebilen ve sırt kasları yardımı ile açılıp kapanan el protezleri kullanılıyordu. Teknolojinin gelişmesiyle bilim insanları biyonik protezler üzerine çalışmalar yürütmeye başladılar.

İlk protez 1300’lü yıllarda yaşanan savaşlar sonucu yaralanan veya hastalanan ve bu durumlar sebebiyle kol ve bacak gibi vücut kısımlarını, uzuvlarını kaybedenlere tedavi yöntemi olarak kullanılmıştır. Bu tedavi kanca bacaklar ve tahta kolların kullanımıyla yapılıyordu. Bu ilk protezlerin bütün eklem yerleri sağlam bir şekilde ayarlanarak bağımsız olarak hareket ettirilebiliyordu ve bir yayla serbest bırakılabiliyordu üstelik el kısmı kolayca açılıp kapanabiliyordu.

1800’lerde mafsallı protezler ve açılıp kapanan diz ve ayak eklemleri yapılmaya başlandı.  Daha sonraları ilk eğimli diz eklemi yapıldı bu eklem protezi yani bir ayak bileği, vulkanize kauçuktan yapılmış bir soket içerisinde bulunan cilalı bir top sayesinde sağa sola bükülebilmekteydi. Savaşlar nedeniyle protezler için tendonlar yerine kauçuk kullanıldı. Bu gelişmeler birçok devlet tarafından destek buldu ve birçok klinik ve protez geliştirme merkezi açıldı. Üstelik ilerleyen yıllarda protezin açılıp kapanma hareketlerini kaslar tarafından kontrol edilmesi sağlandı.

Protezlerin çeşitleri vardır ve uygulandıkları bölgeye göre adlandırılırlar. Çene-yüz protezleri, diş protezleri, kol, el, bacak protezleri, kulak protezleri, saç protezleri, göz protezleri gibi. Bu tür protezler kauçuk, vinil, akrilik, porselen, titanyum, altın ve başka çeşitli materyallerden yapılır. Protezleri vücutta tutmak da protezin yapıldığı maddenin kalitesi kadar önemlidir dolayısıyla protezleri vücutta tutmak için organ hasarının olduğu kısımda yapılan protezin tutunabileceği bir mekanik tutucuyla veya sap, klemp, kıskaç, kanca, kroşe gibi diğer elemanlar bazı durumlarda ise doku adhezivleri kullanılır.

Protezde, hastanın kaybettiği fonksiyonlar tekrar hastaya kazandırılmaya çalışılırken aynı zamanda da estetik bir görünüm de sağlanmak amaçlanır. Böylelikle büyük oranda kaybedilen sağlığı düzeltilirken bireyin psikolojik açıdan da desteklenmesi sağlanır. Çünkü fonksiyonel bozuklukların yanı sıra vücutlarında meydana gelen bu tür değişimler kendine güven duygusunun da zedelenmesine yol açar. Çoğu protez, organın fonksiyonunu ve görünümünü tam olarak taklit edemez ancak bir nebze yardımcı olur. Yine de protez yapımı ile hastanın psikolojisi bir derece düzelir. Bu tip hastalara yapılan çeşitli protezlerde bireylerin yaşam kalitesinin yükseltilmesi amaçlanır.

Hazırlayan: Narod Kalaylı