Wilhelm Von Osten 1838 yılında doğmuş, yaşamını matematik öğretmeni olarak sürdürmüş ve başta köpek ve at olmak üzere hayvanların da insanlar gibi düşünüp zekâ gerektiren işlemler yapabileceğine inanan biriydi. Bu amaçla kendisine bir at satın aldı ve atı matematik sorularını yanıtlama yönünde eğitmeye başladı.

Eğitiminin sonunda at, kendisine sorulan sorulara cevabı “Evet” ise kafasını bir kez, “Hayır” ise durmadan sağa sola sallıyordu. At o kadar başarılı oldu ki Wilhelm tarafından ata “Akıllı Hans” adı verildi. Wilhem Hans‘a dört işlem ve kesirli sayılarla işlem yapmayı öğrettiğini iddia ediyordu. Hans “6/2 kaç eder?” gibi dört işlem sorularına cevabını ön ayağının vurulma sayısıyla, “1/2 ve 2/5’ i toplarsam kaç eder?” gibi kesirli sayı sorularına da önce payı sonra paydayı sayarak cevap veriyordu. Hans kendisine sorulan soruları hata yapmadan cevaplamaya devam ediyordu. Eğiticisi, atının başarısı karşısında büyülenmiş ve hoşnut kalmıştı. Bunun üzerine Wilhelm kamu önünde gösteriler düzenlemeye başladı. Bu arada Hans’ın repertuvarı giderek zenginleşiyordu. Dört işlemler dışında Wilhelm Hans’ın zamanı söylediğini, Almanca okumayı bildiğini söylüyordu. Bunun üzerine sözlü sorular dışında yazılı sorular da sorulmaya başlandı ve Hans yazılı sorularda da başarısını sürdürdü.

Akıllı Hans’ın ünü önce Almanya’da daha sonra tüm Hollanda’da yayılma başladı. Bunun üzerine, durumu araştırmak üzere doktor, biyolog ve psikologların içinde bulunduğu bir Hans Komisyonu kuruldu. Komisyon, 1904 yılında Hans’ın gösterilerinde hiçbir hile yapılmadığı sonucuna vardı. Fakat fizyolog Oskar Pfungst konuya şüpheyle yaklaştı ve olayı araştırmaya karar verdi.

Pfungst ilk olarak Hans’ a bakıcısının veya seyircilerin ipucu verdiğini düşündü. Bu yüzden Hans’ı seyircilerden uzaklaştırarak soruları kendisi sormaya başladı. Ancak Hans soruları doğru cevaplamaya devam etti. Pfungst diğer bir yöntem olarak Hans’a soruyu soracak kişinin sorunun cevabını bilmemesini istedi. Hans yanıtı bilen birini göremeyince şaşırmış, ayağını durmadan yere vurmuştu. Pfungst son olarak Hans’ın eğiticisinin başı hariç vücudunun bölümlerini siyah bir perdeyle kapattı. Hans soruyu duyduktan sonra tüm dikkatini eğiticisin başına vererek soruya doğru cevap verdi. Ancak eğiticisinin başı da perdeyle örtülünce Hans şaşırdı ve ayağını tekrardan durmaksızın vurmaya başladı. Sonuç olarak Hans’ın doğru cevap vermesi için soruyu soran kişiyi görmesi ve soruyu soran kişinin sorunun cevabını bilmesi gerekiyordu.

Pfungst, Hans’ın zannedilenin aksine zihinsel işlemler yapmadığını, fakat kendisini izleyen insanların tepkilerindeki küçük değişimler yoluyla beklentilerini algılayarak yanıt verdiğini ispatladı. Akıllı Hans’ın ayak vuruşları doğru yanıta gelince, eğitimcisinin eylemsizmiş gibi görünen vücudu ata durması için bir çeşit sinyal veriyordu. Böylece Dr. Pfungst, Akıllı Hans’ın gizemini çözmüş oldu.

Hazırlayan: Duygu Çakır