İkinci Dünya Savaşı sırasında yaralı Amerikan askerlerini tedavi eden Henry Beecher ağrı kesici morfini bittiğinde umutsuzca, askerlere morfin verdiğini söyleyip salin solüsyonu vermeye başladı. Askerlerin %40’ı bu tedavinin ağrılarını dindirdiğini belirtti.

Bilim insanları bugün askerlerin neden daha iyi hissettiğini daha iyi anlayabiliyorlar.

Plasebo (Latince: “I shall please”, Türkçede “Tatmin/memnun edeceğim” anlamına gelir) gerçek ilaca benzeyen, fakat gerçek bir ilaç olmayan maddelere denir. “Benzer” inaktif bir tedavi; şeker, distile su ya da salin solüsyonu gibi bir maddedir. Bu da plasebonun bir ilaç olmadığı anlamına gelir.

Genelde plasebo alan kişiler aldıkları tedavinin gerçek olup olmadığını bilmezler. Plasebo “şeker hapı”, iğne, sıvı, hatta bir prosedürün tamamı olabilir. Gerçek bir tedavi gibi gözükmesi için tasarlanmıştır fakat hastalığa bir etkisi bulunmaz. Plasebo insanların ilacın pozitif etki edeceğini düşünmesi sebebiyle durumlarını iyileştirir. Kişiler plasebodan ne kadar pozitif etki alacaklarını düşünürlerse o kadar büyük olasılıkla bundan pozitif yararlanacaklardır.

Plasebo hastalığa etki etmese de insanların nasıl hissettiğini etkiler. Her üç insandan birisinde bu durum yaşanır. İnsanın plasebo sebebiyle semptomlarındaki değişimine “plasebo etkisi” denir. Plasebo etkisi genelde plasebonun pozitif etkilerine verilen isimdir. Etkisi genelde kısa süreli olur. Vücudun kimyasal yeteneği, acıyı dindirme ve bazı diğer semptomlar ile ilgisi olduğu düşünülmektedir. Fakat bazen de plasebo etkisi tam ters etki yapar ve nahoş/sevimsiz semptomlara sebep olur.Plasebonun yarattığı sevimsiz etkilere bazen “nosebo” etkisi de denir. Beraber bu iki etkiye “beklenti etkisi” adı verilir.

Plaseboların ölçülebilir psikolojik etkileri bulunmaktadır. Kişiye uyarıcı verildiği söylendiğinde kalp atışında artış, tansiyonda artış ve tepki sürelerinde artış gibi etkileri olur. Kişi uyku verici bir ilaç aldığında ise, tam tersi psikolojik etkileri bulunmaktadır. Bunu açıklayan kuramlardan biri “özne beklentisi” etkisidir. Koşullandırmayla benzerliği de buradan başlar. Yani bir olayın başka bir olayın sonucu olarak oluştuğu konusunda eğitilme, plasebo etkisinde rol oynar. Eğer kişiler belli bir tedavinin semptomlarına iyi geldiğini düşünüyorlarsa, tedaviyi tekrar aldıklarına inanıyorlarsa, plasebo verilse bile, rahatlama hissederler.

Nörobilimciler plaseboların beyinde bazı kimyasallar salgılattığı ve gerçek ilaçları mimikleyerek beyin aktivitesini değiştirdiğini buldular. Ayrıca plasebo tedavisinde, ağrıyı gösteren bölgelerin aktivitesinde düşüş olduğu gösterilmiştir.

Bazı araştırmalar plaseboların beyni ilgilendiren hastalıklarda (parkinson)da etkili olabileceğini gösterdi.

Hazırlayan: İrem Özöztürk